1.1 Εμβρυολογία και ανάπτυξη του
μαστού
Ο μαστικός ή μαζικός αδένας είναι το μόνο όργανο που δεν έχει
αναπτυχθεί πλήρως κατά τη γέννηση. Υφίσταται δραματικές αλ-
λαγές στο μέγεθος, το σχήμα και τη λειτουργία από τη γέννη-
ση μέχρι την εγκυμοσύνη, τη γαλακτοφορία και τελικά την υπο-
στροφή.
Ο μαστός παρουσιάζει τέσσερα στάδια ανάπτυξης. Η ανά-
πτυξη και η εξέλιξη κάποιου σταδίου μπορεί να επηρεαστεί, από
γενετικούς, ορμονικούς ή άλλους παράγοντες (πχ. χειρουργεία)
και δυνητικά να έχει επιπτώσεις στη γαλουχία.
Κατά τη διάρκεια της εμβρυϊκής ηλικίας
Η ανάπτυξη του μαστικού αδένα ξεκινάει στην εμβρυική ηλικία,
μεταξύ 4ης-5ης εβδομάδας κύησης, όταν το έμβρυο έχει κεφα-
λουραίο μήκος 2,5 mm. Κατά το χρόνο αυτό, ανιχνεύονται δύο
μαστικές κορυφογραμμές, που ονομάζονται «γραμμές γάλακτος»
ή «γαλακτικές γραμμές» και επεκτείνονται από τις μασχάλες μέχρι
το εσωτερικό των μηρών, τόσο στα άρρενα όσο και στα θήλεα
έμβρυα. Τα άνω άκρα των γαλακτικών γραμμών αναπτύσσουν
και διαμορφώνουν τους γαλακτοφόρους πόρους.
Κατά τη διάρκεια των επόμενων δύο μηνών (μεταξύ της
12ης και της 16ης εβδομάδας) σχηματίζονται οι θηλές και η θη-
λαία άλως. Τα επιθηλιακά κύτταρα συνεχίζουν να εξελίσσονται σε
μαστικές εκβλαστήσεις. Η ανάπτυξη συνεχίζεται κατά το δενδριτι-
κό πρότυπο σχηματίζοντας επιθηλιακούς κλάδους, που στο τέλος
καταλήγουν σε κυψελίδες. Το άνοιγμα κάθε συστήματος αγωγών
καταλήγει ξεχωριστά στην θηλή.
Από την 32η έως τη 40η εβδομάδα κύησης (τέλος του κυστι-
κού σταδίου) αναπτύσσονται λοβιακές-κυψελιδικές δομές. Προς
το τέλος της κύησης, οι γαλακτοφόροι πόροι αναπτύσσονται πε-
ραιτέρω και δημιουργούνται ανοίγματά τους στις θηλές.
Το μεσέγχυμα, που περιβάλλει τα συστήματα των γαλακτο-
φόρων πόρων, διαμορφώνεται και οδηγεί στη δημιουργία του
ινώδους συνδετικού ιστού και του λίπους του μαστού. Χάρη στο
μεσέγχυμα οι θηλές ωθούνται προς τα έξω και έρχονται στο ίδιο
επίπεδο με το δέρμα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτό το βήμα
αποτυγχάνει, με αποτέλεσμα μερικώς ή πλήρως ανεστραμμένη
θηλή.
Σε μερικά θήλεα και άρρενα νεογνά μπορεί να παρατηρηθεί
έκκριση μερικών σταγόνων γαλακτοειδούς εκκρίματος, λόγω
ορμονικής επίδρασης της κύησης. Κατά τη γέννηση οι κύριοι
μόνο γαλακτοφόροι πόροι είναι διαμορφωμένοι. Ο μαστός μένει
σε ανενεργή μορφή και δεν αναπτύσσεται περαιτέρω μέχρι την
εφηβεία.
Κατά τη διάρκεια της εφηβείας
Στις γυναίκες η ανάπτυξη του μαστού πραγματοποιείται μετά τη
γέννηση. Στο θήλυ βρέφος, τα επίπεδα των οιστρογόνων και της
προγεστερόνης μειώνονται μετά από τη γέννηση και παραμέ-
νουν χαμηλά καθ’ όλη τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, λόγω του
αρνητικού feedback από τον άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης. Η
ανάπτυξη του γυναικείου μαστικού αδένα κατά την παιδική ηλικία
αποτελεί μέρος της γενικής ανάπτυξης και αύξησης του παιδιού.
Η διακλάδωση του δικτύου των εκφορητικών πόρων γίνεται
αργά κατά τη διάρκεια της προεφηβικής ηλικίας.
Η ανάπτυξη του στήθους (θηλαρχή) είναι συνήθως το πρώ-
το σημάδι της εφηβείας στα κορίτσια. Ο μέσος όρος ηλικίας έναρ-
ξης της θηλαρχής είναι τα 9,5 έως 10,3 χρόνια ζωής, ανάλογα με
την εθνικότητα και τον δείκτη μάζας σώματος (body mass index/
ΒΜΙ) του νεαρού κοριτσιού.
Στην εφηβεία, η ανάπτυξη των μαζικών αδένων είναι εντυ-
πωσιακή με περαιτέρω διακλάδωση των γαλακτοφόρων πόρων,
αύξηση του αριθμού και του μεγέθους των λοβίων και του στρώ-
ματος. Αυτό οδηγεί στο σχηματισμό της μαστικής εκβλάστησης.
Αρχικά, τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη επηρεάζουν την ανά-
πτυξη των μαστών. Άλλες ορμόνες που παίζουν ρόλο στην ανά-
πτυξη του στήθους αυτή την περίοδο είναι η προλακτίνη, η αυξη-
τική ορμόνη, η σωματοτροπίνη, η θυρεοειδοτρόπος (TSH) και η
φλοιοεπινεφριδοτρόπος (ACTH). Η μεγαλύτερη ανάπτυξη του μα-
στού παρατηρείται κατά μέσο όρο μέχρι την ηλικία των 16 ετών.
Με την έναρξη της εμμήνου ρύσεως, η ορμονική ισορροπία
του σώματος μεταβάλλεται. Η αύξηση της θυλακιοτρόπου ορ-
μόνης (FSH) και της ωχρινοτρόπου ορμόνης (LH) συνεπάγεται
την αυξημένη παραγωγή των οιστρογόνων, τα οποία προάγουν
την ανάπτυξη και διακλάδωση του συστήματος των αγωγών και
την αύξηση της αιμάτωσης και του συνδετικού ιστού μεταξύ των
αγωγών. Η προγεστερόνη (κατά την ωχρινική φάση του έμμηνου
κύκλου) προκαλεί τον πολλαπλασιασμό και τη διαφοροποίηση
των κυψελίδων και των λοβίων. Κάποια παλινδρόμηση συμβαί-
νει κατά τη διάρκεια της ωοθυλακικής φάσης με την απώλεια της
ορμονικής υποστήριξης. Ωστόσο, η ανάπτυξη συμβαίνει με κάθε
διαδοχικό κύκλο. Η θηλαία άλως και η θηλή αναπτύσσονται πε-
ραιτέρω και λαμβάνουν ένα πιο σκούρο χρώμα κατά τη διάρκεια
της εφηβείας.
Κατά την κύηση και τη γαλουχία
Κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης πραγματοποιείται η πλή-
ρης δομική και λειτουργική ωρίμανση των μαστών. Κατά τη δι-
άρκεια του πρώτου τριμήνου της εγκυμοσύνης, τα αυξημένα επί-
πεδα των οιστρογόνων και της προγεστερόνης προκαλούν τον
πολλαπλασιασμό του συστήματος των αγωγών. Το σύστημα των
11
ανατομια του μαστου και του στοματοσ του βρεφουσ
1
