113
Ψυχολογικές προσεγγίσεις στον θηλασμό
τρος που σπουδάζει ψυχανάλυση με σκοπό την κατανόηση των
παιδικών αναγκών σε σχέση με τη δυναμική των οικογενειών.
Aν και το πρώτο παιδοψυχιατρικό σύγγραμμα θα μπορούσε
να θεωρηθεί «Η τρέλα στα παιδιά» (La folie ches les enfants)
του Δρ.Paul Moreau de Tours (1844-1908), ωστόσο η παιδο-
ψυχιατική θα πάρει νέα πνοή με τα έργα των ψυχαναλυτών.
Αντίστοιχα, η μελέτη της ψυχικής μητρικής λειτουργίας σε όλη
τη διάρκεια της περιόδου, που εκτείνεται από τη σύλληψη του
εμβρύου ως το δεύτερο έτος της ηλικίας του, αποτελεί το αντι-
κείμενο της περιγεννητικής ψυχoλογίας και ψυχιατρικής.
Οι ψυχολογικής έμπνευσης θεωρίες και οι μεταγενέστερες
αυτών βασίζονται αρχικά στη θεωρία του Freud και σε παρατη-
ρήσεις προβληματικών και φυσιολογικών βρεφών και νηπίων
μόνα τους ή με την μητέρα / φροντιστή. Οι θεωρίες αυτές διευ-
κολύνουν στην κατανόηση της ψυχοσυναισθηματικής ανάπτυ-
ξης των πρώτων χρόνων της ζωής και ενέχουν σχόλια περί τον
θηλασμό. Στα πρώτα χρόνια της ζωής, ο θηλασμός και ο απο-
θηλασμός αποτελούν μια μορφή σχέσης και συνδιαλλαγής με-
ταξύ της μητέρας και του παιδιού, που επηρεάζει τη διαμόρφω-
ση του ψυχισμού και της προσωπικότητάς του.
Στη θεωρία του Freud, το πρώτο στάδιο της ψυχοσεξουαλι-
κής εξέλιξης καλείται
στοματικό
17
-όχι τυχαία- μιας και η περιο-
χή του στόματος αποτελεί φορέα ικανοποίησης για το βρέφος
μέσω του πιπιλίσματος και του θηλασμού. Η μητέρα βιώνεται
ως αντικείμενο ανάγκης και όχι ως αντικείμενο επιθυμίας κατά
τους πρώτους μήνες της ζωής του, οπόταν και η σχέση μεταξύ
της εξωτερικής και της εσωτερικής πραγματικότητας είναι αδι-
αφοροποίητη. Η αίσθηση του εαυτού, το
Εγώ
18
διαμορφώνεται
αργότερα προς το τέλος του πρώτου χρόνου της ζωής. Αντίστοι-
χα, μεταξύ των 6-18 μηνών ορίζεται η δόμηση και η λειτουργία
του
Εγώ
κατά τον Lacan, του οποίου η θεωρία αποτελεί μια νέα
ανάγνωση της ψυχαναλυτικής θεωρίας. Σχετικά με τον θηλασμό,
ο Lacan κάνει λόγο για την αμφιθυμία του παιδιού να αποδεχτεί
ή να αρνηθεί τον θηλασμό.
Ενδιαφέρουσα είναι και η θεωρία της Melanie Klein για την
ψυχοσυναισθηματική εξέλιξη του παιδιού, η οποία διαφοροποιή-
θηκε από την κλασική φροϋδική θεωρία. Ενδεικτικά, αναφέρου-
με ότι η Klein υποθέτει πως ήδη από τη γέννηση λειτουργεί το
Εγώ, το οποίο αν και είναι ανώριμο μπορεί να δημιουργήσει σχέ-
ση με κάποιο αντικείμενο. Η πρώτη εμπειρία θηλασμού τοποθε-
τείται στη απαρχή των
σχέσεων αντικειμένου
19
. Τα συναισθήμα-
τα που προκαλούνται από την αλληλεπίδραση βρέφους – στή-
θους μητέρας παρέχουν το πρότυπο αξιολόγησης όλων των με-
τέπειτα εμπειριών. Η Klein επισημαίνει πως το πρωιμότατο στά-
διο αυτής της σχέσης αφορά το στήθος της μητέρας, που άλλο-
τε εμφανίζεται ως καλό (ικανοποιητικό) και άλλοτε ως κακό (μα-
ταιωτικό). Το καλό στήθος διεγείρει αισθήματα αγάπης και ικα-
νοποιεί τις ενορμήσεις ζωής, ενώ το κακό στήθος διεγείρει συ-
ναισθήματα μίσους και ικανοποιεί την ενόρμηση θανάτου. Αντί-
στοιχα κατά τον Bion, το κακό στήθος έχει ενδοβοληθεί από το
βρέφος και επειδή “
δεν είναι εκεί
” προκαλεί οδυνηρά συναισθή-
ματα. Οι ψυχολογικές αυτές προσεγγίσεις μπορούν ενδεχομέ-
17. Επιγραμματικά να αναφέρουμε πως τα στάδια της ψυχοσεξουαλικής ανάπτυ-
ξης που καλύπτουν τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού είναι με τα εξής:
Στοματικό-Πρωκτικό-Φαλλικό.
18. Στη θεωρία του Freud, η δομή του ψυχικού οργάνου στο πλαίσιο της δεύτε-
ρης τοπικής χωρίζεται στο: Εκείνο-Εγώ-Υπερεγώ.
19. Στην ψυχανάλυση ως αντικείμενο ορίζεται ένα σημαντικό πρόσωπο στη ζωή
του υποκειμένου. Το εσωτερικό αντικείμενο δηλώνει μια ασυνείδητη εμπει-
ρία ή φαντασίωση σχετική με ένα εξωτερικό αντικείμενο. Δηλαδή, το εσω-
τερικό αντικείμενο περιγράφει την ενδοβολημένη εμπειρία ενός προσώπου,
πράγματος, κατάστασης ή σχέσης.
νως να ερμηνεύσουν την παρατηρήσιμη προτίμηση του μωρού
για έναν από του δυο μαστούς.
Η Melanie Klein και ο Donald Winnicott ήταν από τους
πρώτους ψυχαναλυτές που ασχολήθηκαν με την ψυχοθεραπεία
μικρών παιδιών. Στην ιστορία του ψυχαναλυτικού κινήματος ο
Winnicott ήταν ο θεωρητικός που κατανόησε βαθύτητα τη σχέση
μητέρας –βρέφους και αυτό έδωσε αμεσότητα στη διατύπωση
των θεωριών του, που ήταν βασισμένες και στην κλινική παιδι-
ατρική του εμπειρία. Στη θεωρία του Winnicott ανήκουν έννοιες,
όπως η «πρωταρχική μητρική ενασχόληση» και το «κράτημα»,
για τις οποίες έγινε αναφορά παραπάνω στην ψυχολογική αξία
των πρακτικών φροντίδας.
Ανάλογη ήταν και η προσφορά του Spitz και Mahler, των
οποίων οι θεωρίες στηρίχτηκαν ιδιαίτερα σε παρατηρήσεις
προβληματικών και φυσιολογικών βρεφών. Συγκεκριμένα, στη
θεωρία του Spitz, ο θηλασμός θεωρείται πρότυπος τρόπος αλ-
ληλεπίδρασης μεταξύ της μητέρας- βρέφους και καλείται
διά-
λογος
. Η μητέρα παίζει σημαντικό ρόλο σε αυτό το εξελικτικό
στάδιο διότι φιλτράρει τα εξωτερικά ερεθίσματα που φτάνουν
στο μωρό. Υπό αυτό το πρίσμα, η ψυχική διάθεση της μητέρας
αποτελεί μια σημαντική μορφή επικοινωνίας.
Αντίστοιχη σημασία δίνει η Margaret Mahler στην μητέρα,
η οποία με τις φροντίδες που προσφέρει στο σώμα του μω-
ρού συμβάλλει στην επένδυση των αισθητικών και αντιληπτι-
κών εμπειριών του. Συγκεκριμένα, επικεντρώθηκε στην ψυχο-
λογική σημασία της πρώτης σχέσης νεογέννητου-μητέρας και
παρατήρησε πως ο συγκεκριμένος πρωταρχικός συναισθηματι-
κός δεσμός χαρακτηρίζει μια ενδοψυχική διαδικασία, που ονο-
μάστηκε
ψυχολογική γέννηση του ανθρώπου
. Αφετηρία αυτής
της διαδικασίας είναι η απόλυτη συγχώνευση του παιδιού με την
μητέρα του, που ολοκληρώνεται με τη δημιουργία μιας σταθε-
ρής και ανεξάρτητης ταυτότητας. Η ψυχολογική γέννηση για να
εξελιχθεί ομαλά προϋποθέτει ευνοϊκές συνθήκες κατά τα πρώ-
τα χρόνια της ζωής του βρέφους, ούτως ώστε το
Εγώ
να μπο-
ρεί να αναπτύξει τις δυνατότητές του.
Επομένως, η ανάπτυξη του
Εγώ
– ως θεμελιώδη παράγο-
ντα του ψυχικού οργάνου- και η ψυχοσωματική ωρίμανση του
παιδιού διευκολύνεται από την διαδικασία του θηλασμού, του
αποθηλασμού και από την παρεχόμενη εξατομικευμένη φροντί-
δα του παιδιού εκ μέρους της μητέρας. Οι καθημερινές εμπειρί-
ες, περιποίησης και σίτισης, επιτρέπουν τόσο στο παιδί, όσο και
στους γονείς του να αντιληφθούν την μοναδικότητα της προσω-
πικότητάς του και των αναγκών του.
Στο παρόν κεφάλαιο, σκόπιμα δεν γίνονται αναφορές στα
αναπτυξιακά στάδια του παιδιού, μιας και αυτό δεν θα εξυπηρε-
τούσε τον διευκολυντικό μας ρόλο. Προφανώς, για κάθε στάδιο
συναισθηματικής ανάπτυξης μπορεί να δοθεί κατά προσέγγιση
μια ημερομηνία ή πιθανώς θα μπορούσε να δοθεί εξατομικευ-
μένη ημερομηνία για κάθε παιδί. Οι ακριβείς χρονικοί προσδι-
ορισμοί ακόμη κι αν ήταν γνωστοί εκ των προτέρων δεν θα
μπορούσαν να προβλεφθούν, καθώς θα επηρεάζονταν από τον
παράγοντα της μητρικής φροντίδας.
Βέβαια, το δέσιμο
20
μητέρας - βρέφους είναι μια ψυχοσυ-
ναισθηματική διαδικασία που εξελίσσεται κατά τα πρώτα χρόνια
της ζωής του παιδιού. Προφανώς, τα μωρά δεν συνδέονται με
το πρώτο πλάσμα που θα συναντήσουν, όπως οι χήνες του ψυ-
χολόγου Konrad Lorenz. Η διαδικασία του δεσμού μητέρας βρέ-
20. O δεσμός αναφέρεται στη μοναδική και συγκεκριμένη σχέση μεταξύ δυο αν-
θρώπων, ενώ το δέσιμο αναφέρεται στο δέσιμο της μητέρας προς το βρέ-
φος.
