111
Ψυχολογικές προσεγγίσεις στον θηλασμό
ο Attrill (2002) περιγράφει τις τρεις φάσεις που σκιαγραφούν
την απόκτηση του μητρικού ρόλου κατά την πρώτη εβδομάδα
της λοχείας. Η κατάκτηση των τριών σταδίων (
Taking In Stage –
Taking Hold Stage – Letting Go Stage
) ξεκινά με το άγγιγμα του
μωρού με τα ακροδάχτυλα, ακολουθεί το άγγιγμα του με ολό-
κληρη την παλάμη και ολοκληρώνεται με τα χέρια της μητέρας,
που αγκαλιάζουν το νεογνό.
Η συνέχεια αυτής της δυαδικής σχέσης, από τη μήτρα που
θρέφει το έμβρυο στον μαστό που θρέφει το βρέφος - έχει χα-
ρακτηριστεί ως το
τέταρτο τρίμηνο κύησης
, όπου ο θηλασμός
ως διαδικασία επιτρέπει την ομαλή μετάβαση της γυναίκας στο
μητρικό της ρόλο. Διότι όσο κι αν η γέννηση αποτελεί ένα χρονι-
κό ορόσημο για την έλευσή μας στον εξωμήτριο κόσμο, εντού-
τοις οι επόμενοι 3-6 μήνες, όπου το μωρό παραμένει κοντά στην
μητέρα του, είναι καθοριστικοί για την ψυχοσωματική του ανά-
πτυξη.
Η πρώτη σχέση του μωρού με κάποιον άλλο
Το νεογέννητο διαθέτει ήδη ένα πρωταρχικό βιολογικό ρολόι και
μια έμφυτη ικανότητα για τη δημιουργία σχέσης, εν προκειμένω,
με την μητέρα του. Ιδανικά, η εμπειρία του θηλασμού αποτελεί
την πρώτη σχέση του βρέφους με κάποιον άλλο, διότι όπως χα-
ρακτηριστικά αναφέρει ο Winnicott «ένα βρέφος ολομόναχο δεν
υπάρχει», όπως και μητέρα δεν υπάρχει χωρίς ένα βρέφος. Εν
ολίγοις, βρέφος και μητέρα σχηματίζουν μια μονάδα και ως τέ-
τοια πρέπει να αντιμετωπίζονται από επαγγελματίες υγείας και
οικείους, που οφείλουν να ενθαρρύνουν πρακτικές που ενισχύ-
ουν την ικανοποιητική γονική φροντίδα.
Η ψυχολογική αξία των πρακτικών
φροντίδας του παιδιού
Η μητέρα πρέπει να ενθαρρύνεται τόσο από τα μέλη της οικο-
γένειας, όσο και τους επαγγελματίες υγείας να αντιμετωπίζει το
μωρό της με μοναδικότητα και να μην παρασύρεται από διεκπε-
ραιωτικές συστάσεις φροντίδας.
Κατά τον Bowlby, κάθε βρέφος είναι βιολογικά ρυθμισμένο
να δημιουργήσει μια συναισθηματική δέσμευση με τον φροντι-
στή του. Η έννοια, λοιπόν, του
δεσμού
περιγράφει μια βιολογικά
προκαθορισμένη δέσμευση και όχι μια συμπεριφορά, που περι-
ορίζεται στην θρέψη του παιδιού. Συγκεκριμένα, το βρέφος κου-
βαλά ένα κληρονομικό δυναμικό, το οποίο μπορεί να εξελιχθεί
μόνο εάν συνδεθεί με την παρεχόμενη μητρική φροντίδα.
Συγκεκριμένα, ο Winnicott στη θεωρία του αναφέρει ότι η
ψυχικά υγιής γυναίκα μετά τη γέννηση του παιδιού της βρίσκε-
ται σε μια ειδική ψυχική κατάσταση που ονομάζεται
πρωταρχική
μητρική ενασχόληση
(primary maternal preoccupation). Η μητέ-
ρα συνειδητά και ασυνείδητα είναι ταυτισμένη με το μωρό της
και τις ανάγκες του. Σκέφτεται και ασχολείται αποκλειστικά και
μόνο με τη φροντίδα του μωρού της δεδομένου ότι βρίσκεται
σε πλήρη σωματική και ψυχική εξάρτηση από αυτήν περίπου για
το πρώτο έτος της ζωής του. Με τον τρόπο αυτό, θα είναι -κατά
τον Winnicott- μια
αρκετά καλή μητέρα,
δηλαδή η συνηθισμένη
αφοσιωμένη μητέρα για τον καθένα από εμάς. Η αρκετά καλή
μητέρα διευκολύνει την ανάπτυξη του βρέφους της χωρίς να
υπερβάλλει ή να στερεί στοιχεία από τη φροντίδα της. Η περι-
βαλλοντική αυτή πρόνοια εξασφαλίζει τη
δημιουργία δεσίματος
(bonding) και κατ’ επέκταση τη
δημιουργία ασφαλούς δεσμού
(attachment) μεταξύ μητέρας – παιδιού ( Bowlby), η οποία τον
πρώτο καιρό επιτυγχάνεται μέσα από τις καθημερινές φροντίδες
του νεογνού.
Η έννοια του κρατήματος είναι ιδιαίτερης σημασίας, δεδομέ-
νου ότι κυριαρχεί σε όλες τις πρακτικές φροντίδας και σε όλες
τις εκδηλώσεις αγάπης κυρίως κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής.
Συγκεκριμένα, το
κράτημα
(holding)
10
περιγράφει τη σωματική
και ψυχική υποστήριξη του βρέφους από την μητέρα του. Με την
έναρξη της κύησης ξεκινά και το φυσικό κράτημα του μωρού
στη μήτρα, από τον πλακούντα. Το κράτημα του φαντασιωσικού
μωρού
11
και κατά μια έννοια του εμβρύου αποτελεί προαγωγό
του ευρύτερου σωματικού και ψυχικού κρατήματος του πραγμα-
τικού εμβρύου και του μωρού, που πρόκειται να γεννηθεί. Το δε
φυσικό κράτημα είναι μια εκδήλωση αγάπης προς το βρέφος, το
οποίο όταν είναι
αρκετά καλό
12
κράτημα, προσφέρει μια αίσθη-
ση σταθερότητας και διευκολύνει την απαρτίωση του εαυτού.
Οι πρώιμες εμπειρίες του βρέφους σε σχέση με τα όρια του
σώματός του επηρεάζονται από το κράτημά του. Η τοποθέτηση
του παιδιού στη διάρκεια της σίτισης του, είτε πρόκειται για θη-
λασμό, είτε για τάισμα με μπιμπερό αποτελεί σημαντική εμπει-
ρία ζωής. Το κράτημα και η προσφορά ενός
αντικειμένου
π.χ.
στήθος, μπουκάλι, αντικατοπτρίζει την ανάγκη ενός ευρύτερου
πλαισίου και μιας δομής, που στηρίζει και επιτρέπει την εξέλι-
ξή μας. Τα μωρά απολαμβάνουν τόσο πολύ τον θηλασμό, ώστε
ακόμα και αν δεν πεινάνε συχνά θηλάζουν, εάν τους προσφερ-
θεί ο μαστός. Το στήθος δεν παρέχει μόνο τροφή, αλλά και ευχα-
ρίστηση. Οι ενήλικες μπορεί να νιώθουν όμορφα απλά και μόνο
με την παρουσία κάποιου αγαπητού προσώπου στον ίδιο χώρο.
Εντούτοις τα βρέφη, για να αισθανθούν ασφάλεια και αγάπη,
χρειάζονται μια σωματική επαφή, η οποία εξασφαλίζεται με το
κράτημα
13
και τον θηλασμό.
Για τις μητέρες που δεν μπορούν να θηλάσουν, το τάισμα με
το μπουκάλι ή με εναλλακτικούς τρόπους σίτισης είναι μια εφικτή
επιλογή. Ωστόσο, το μητρικό γάλα έχει εξελιχθεί για πάνω από
ένα εκατομμύριο χρόνια, ώστε να προσφέρει στο μωρό ακρι-
βώς αυτό που χρειάζεται. O θηλασμός διευκολύνει τον πρώιμο
σταθερό δεσμό μεταξύ μητέρας - παιδιού και συμβάλλει σε ένα
εύρωστο ανοσοποιητικό σύστημα. Θωρακίζει το παιδί έναντι
σωματικών και ψυχικών απειλών.
Συνάμα, εξοικειώνει την μητέρα με τον γονικό της ρόλο μέσα
από τη σκέψη, τη φαντασίωση και την ονειροπόληση. Καθώς το
μωρό θηλάζει η μητέρα συχνά ανακαλεί αναμνήσεις που αφο-
ρούν τη σύλληψη (επιθυμητή ή μη, φυσική ή υποβοηθούμενη
κτλ.), την εγκυμοσύνη (εύκολη, δύσκολη, κουραστική, ευχάριστη
κτλ.), τον τοκετό (φυσικό, εργώδη, επεμβατικό, τραυματικό κτλ.),
τον ίδιο τον θηλασμό και το μέλλον της ίδιας της μητέρας και
του παιδιού. Όπως αναφέρει και ο Καστοριάδης «η μητέρα με το
γάλα της (ή και με την τεχνητή σίτιση) μεταγγίζει στο παιδί όλο
το φαντασιακό και θεσμικό πλαίσιο του πολιτισμού στο οποίο
θέλει να το εγγράψει». Η μητέρα σε φάση ονειροπόλησης κρα-
τά στα χέρια της εκτός από το βρέφος, το παιδί και τελικά το μελ-
λοντικό ενήλικα.
10. Το «κράτημα» (holding) είναι ένας όρος που εισήγαγε ο Winnicott. Σε ορισμέ-
να ελληνικά συγγράμματα μεταφράζεται και ως «συν-κρατείν».
11. Το «φαντασιωσικό» παιδί συγκεντρώνει τις ασυνείδητες επιθυμίες, τις οικο-
γενειακές προσδοκίες και τις κοινωνικές πεποιθήσεις και των δυο γονέων.
12. Η έννοια «αρκετά καλό» -κατά τον Winnicott- εκφράζει την ικανότητα προ-
σαρμογής (ενός ατόμου ή μια κατάστασης) στις ανάγκες του παιδιού.
13. Κατά το Winnicott, τρία αλληλοεπικαλυπτόμενα στάδια περιλαμβάνουν: α) Το
κράτημα, β) Τη συμβιωτική σχέση μητέρας βρέφους,γ) Τη συμβίωση πατέρα,
μητέρας και βρέφους.
