23
φυσιολογια της γαλουχιασ και του θηλασμου
Γαλακτογένεση ΙΙΙ και Εδραίωση
Η γαλακτογένεση ΙΙΙ ή γαλακτοποίηση και εδραίωση είναι η φάση
στην οποία διατηρείται η γαλουχία, μέσα από αυτοκρινείς μηχανι-
σμούς που δρουν ανεξάρτητα σε κάθε στήθος.
Ξεκινά μετά την 3
η
ημέρα, ρυθμίζεται από ποικίλες ορμόνες
και χαρακτηρίζεται από τη μετάβαση στην αυτοκρινική λειτουρ-
γία του μαζικού αδένα. Η παραγωγή της προλακτίνης δε γίνε-
ται πλέον αυτόματα από την υπόφυση αλλά εξαρτάται από τον
συχνό ερεθισμό της θηλής. Η δράση της προλακτίνης τις πρώ-
τες εβδομάδες της γαλουχίας, μέχρι δηλαδή την εδραίωσή της εί-
ναι πολύ σημαντική. Η δράση της είναι περισσότερο επιτρεπτική
παρά ρυθμιστική, καθώς διεγείρει την έκκριση του γάλακτος από
τα εκκριτικά κύτταρα του μαστού. Όταν το μωρό θηλάζει, ο ερε-
θισμός της θηλής οδηγεί σε διέγερση του υποθαλάμου, με ανα-
στολή της ντοπαμίνης και αύξηση των επιπέδων της προλακτίνης
30-45’ μετά την έναρξη του θηλασμού. Θα πρέπει να σημειωθεί
ότι η έκκριση της προλακτίνης ακολουθεί επίσης έναν κιρκαδιανό
ρυθμό με αιχμές διάρκειας 75 λεπτών που συμβαίνουν 7-20 φο-
ρές την ημέρα, ιδιαίτερα δε στη διάρκεια του ύπνου, ανεξαρτήτως
της ώρας της ημέρας.
Ο ερεθισμός της θηλής κατά τον θηλασμό μεταφέρεται με τις
νευρικές οδούς του ΚΝΣ, και διεγείρει την έκκριση ωκυτοκίνης
από την οπίσθια υπόφυση. Η ωκυτοκίνη μεταφέρεται με την κυ-
κλοφορία του αίματος στον μαστό, όπου αλληλοεπιδρά με τα μυ-
οεπιθηλιακά κύτταρα των αδενοκυψέλων και των πόρων με απο-
τέλεσμα την έκκριση του γάλακτος από τον μαστό. Πρόκειται για
το αντανακλαστικό εκροής του γάλακτος που περιγράφεται στο
τέλος αυτού του κεφαλαίου.
Να σημειωθεί ότι η ωκυτοκίνη μπορεί να αρχίσει να εκκρίνε-
ται ακόμα και όταν η μητέρα περιμένει να θηλάσει, στο κλάμα, το
άκουσμα, το άγγιγμα ή τη σκέψη του μωρού της. Αντίθετα, αν η
μητέρα είναι σε σωματικό ή ψυχολογικό στρες η έκκρισή της μπο-
ρεί να ανασταλεί.
Η παραγωγή γάλακτος στη φάση της γαλακτογένεσης ΙΙΙ και
της εδραίωσης αυξάνεται όσο περισσότερο και όσο συχνότερα
απομακρύνεται το γάλα από τον μαστό, δηλαδή βασίζεται στο
νόμο της προσφοράς και της ζήτησης
. Αυτό συμβαίνει αφενός
λόγω της μείωσης του Ανασταλτικού Παράγοντα της Γαλουχίας
(Feedback Inhibitor of Lactation-FIL), αφετέρου λόγω του ερε-
θισμού της θηλής κατά τον θηλασμό, που αυξάνει την παραγω-
γή προλακτίνης. Ο FIL που ανευρίσκεται στο γάλα συντελεί στην
τοπική ρύθμιση της παραγωγής γάλακτος. Ο ρόλος του είναι να
προστατεύει το στήθος από τη βλαβερή επίδραση της υπερπλή-
ρωσής του. Δηλαδή, αν το γάλα δεν απομακρύνεται από το στή-
θος, ο παράγοντας αυτός αυξάνεται σε συγκέντρωση τοπικά και
δρα ανασταλτικά στην περαιτέρω έκκριση γάλακτος από τα εκκρι-
τικά κύτταρα. Αντίθετα, αν το γάλα απομακρύνεται τακτικά η συ-
γκέντρωσή του είναι χαμηλή και δεν επηρεάζει τη γαλουχία.
Παρά την αρχική αύξηση της προλακτίνης αμέσως μετά τον
τοκετό (επίπεδα γύρω στα 150 ng/ml), τον πρώτο μήνα πέφτει
γύρω στο 50 ng/ml και στους 6 μήνες στα 10-20 ng/ml. Η πτώ-
ση των επιπέδων της προλακτίνης μετά την εδραίωση της γαλου-
χίας δεν επηρεάζει καθόλου την παραγωγή του γάλακτος. Συνε-
πώς, τα αυξημένα επίπεδα της ορμόνης είναι προϋπόθεση μόνο
για την έναρξη και την εδραίωση της γαλουχίας και όχι για τη συ-
νέχισή της. Εκτός των παραπάνω κύριων ορμονών, στη γαλακτο-
γένεση συμμετέχει ένα σύμπλεγμα αναπαραγωγικών και μεταβο-
λικών ορμονών. Οι αναπαραγωγικές ορμόνες δρουν άμεσα στον
αδενικό ιστό, ενώ οι ορμόνες τους μεταβολισμού δρουν έμμεσα
μεταβάλλοντας την ενδοκρινή απάντηση και προωθώντας θρε-
πτικά στοιχεία στον μαστό.
Καθυστερημένη ή αποτυχημένη
γαλακτογένεση
Τα αίτια της καθυστερημένης ή αποτυχημένης γαλακτογένεσης
μπορεί να είναι:
• Προ-αδενικά π.χ. ορμονικά αίτια, όπως υποφυσιακή ανε-
πάρκεια ή καθυστερημένη μαίευση του πλακούντα.
• Αδενικά π.χ. ανεπαρκής ανάπτυξη του μαζικού αδένα
• Μετα-αδενικά π.χ. ανεπαρκές «άδειασμα» του μαστού.
Υποστροφή
Κατά τη φάση του αποθηλασμού, ο μαστός αρχίζει να
υποστρέφει, καθώς η διακοπή του ερεθισμού του μαστού
οδηγεί σε μείωση των γαλακτογόνων ορμονών. Έτσι
το στήθος επιστρέφει αργά στην προ της εγκυμοσύνης
κατάσταση.
Γαλακτογένεση Ι
Γαλακτογένεση ΙΙΙ
& Εδραίωση
Γαλακτογένεση ΙΙ
Μαστός στην προ
την εγκυµοσύνη
κατάσταση
Εµβρυϊκή ηλικία Παιδική ηλικία
Εφηβεία
Υποστροφή
Εικόνα 13: Ο κύκλος της γαλουχίας και των αλλαγών στην ανάπτυξη
του μαστού.
ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1.
Cregan MD, Mitoulas LR, Hartmann PE. Milk prolactin, feed volume
and duration between feeds in women breastfeeding their full-term
infants over a 24 h period. Exp Physiol. 2002 Mar; 87(2):207-14.
2.
Hale T, Hartmann P. Textbook of Human Lactation. 1st ed. Texas USA:
Hale Publishing; 2007.
3.
Hovey RC, Trott JF, Vonderhaar BK. Establishing a framework for the
functional mammary gland: from endocrinology to morphology. J
Mammary Gland Biol Neoplasia. 2002 Jan; 7(1):17-38.
4.
Hurst NM. Recognizing and treating delayed or failed lactogenesis II. J
Midwifery Womens Health. 2007 Nov-Dec; 52(6):588-94.
5.
Jones E, Spencer SA. The physiology of Lactation. Paediatr Child
Health. 2007 Jun; 17(6): 244-248.
6.
Kulski JK, Hartmann PE. Milk insulin, GH and TSH: relationship to
changes in milk lactose, glucose and protein during lactogenesis in
women. Endocrinol Exp.1983 Oct; 17(3-4):317-26. (Αbstract)
